Bir fikir sisteminin veya düşünce ekolünün bütünüyle doğru ve yanlış olması mümkün değildir. Batıl bir sistemin içinde doğrular olacağı gibi, İslam adına ortaya çıkan her türlü topluluk ve düşünce sisteminde yanlış noktalar da bulunabilir. Bu nedenle kişi, zümre ve her türlü fikir yapılanmalarına toptancı bir şekilde doğru ve yanlış olarak bakmanın yanılgılarının bu güne kadar yeterince tecrübe edildiği kanaatindeyim.

  Ama bütün bunlara rağmen toptancı bir anlayışla herhangi bir siyasi anlayışa, mezhebe ve yapılanmaya karşı bağnazlığa varacak derecede bağlılıkların olduğu gibi, tam tersi bir anlayışla kişi ve topluluklara karşı bütünüyle önyargı,  düşmanlık ve reddedişin olduğunun örneklerini de günümüzde yaşamaktayız. Bura da asıl olan bir şeye bağlılığın veya karşı olmanın kıstasının ne olduğudur.

  Allah resulünün hayatına baktığımızda, bir insan olarak O"nun da hata yapabileceği ve bu durumda ne yapılması gerektiği bir ders niteliğinde bize gösterilmiştir. Peygamberimiz bu konuda öylesine anlaşılır örnekler bırakmıştı ki, bu gün din adına bunun tersine davrananların haklı gerekçeleri asla olamaz. O resul ki, Hudeybiye anlaşması esnasında aldığı kararla ashabının memnuniyetsizliğiyle karşılaşıyor, hatta Hz. Ömer dayanamayarak Hz. Peygambere ısrarla itiraz ediyordu. Hendek Savaşı esnasında verdiği bir karardan Sa"d b.  Muaz"ın uyarmasıyla vazgeçiyor,  Bedir Savaşı sonunda esirler hakkındaki uygulamasıyla Rabbi tarafından uyarılıyor, Abese Suresinde geçtiği üzere İbni Mektum"a tavrından dolayı Allah Teâlâ"dan ciddi bir ikaz alıyordu.

    Allah resulü itaat ve karşı duruş konusunda öyle sağlam ölçüler bırakmıştı ki, bu nedenle kendisinden sonra ashabının herhangi bir halifeye, âlime ya da lidere toptancı bir anlayışla mutlak itaat ettiğini görmek mümkün değildir. Hz. Ebu Bekir; ”Ben Allah"a ve elçisine isyan edersem bana itaat etmeniz gerekmez” derken, Hz. Ömer, eğer hata yaparsa nasıl davranacaklarını ashaba sorduğunda, içlerinden biri ayağa kalkarak, ”O zaman seni kılıcımızla düzeltiriz” deyince, bundan dolayı Allah"a şükretmiştir.

  Oysa bu gün toptancı bir anlayıştan dolayı sorgulanamayan, eleştirilemeyen, her kararında mutlak itaat edilen ve her işinde adeta bir hikmet aranan liderlerle, cemaat ve kanaat önderleriyle karşılaşmaktayız. Ya da daha önce yaşamış âlimlerin kitaplarında yazılandan farklı düşünenlere “Sen ondan daha mı iyi bileceksin” diyerek yeni bir fikre ve düşünceye toptancı bir anlayışla karşı çıkmaktayız. Yine bu anlayış neticesi, kişilerin yapmış olduğu hatalardan dolayı onların üzeri kolayca çizilirken, ırk ve milliyetçilik taassubuyla bir topluluğa karşı kin ve nefret duyulabilmekteyiz.

 Unutmayalım ki, İslami ölçülerin olmadığı her türlü toptancı değerlendirmelerin Allah katında bir kıymeti yoktur. O"nun kabul ettiği tek toptancılık, hep birlikte Allah"ın ipine sımsıkı sarılmaktır. (Ali İmran/103) Çünkü kopmayan tek ip odur.