-Abidin Paşa, 1880-85 yılları arasında Adana Valiliği yaptı. Adana"ya vali konağı karşısında ve Seyhan nehri Taşköprü kıyısında Askeri Lise binasını yaptırdı.

    -Osmaniye, Yumurtalık, Adana yakınları Ağba kıyısında,  Silifke yöresinden 80.000 dönüme yakın arazi satın aldı.

    -Abidin Paşa"yı Yumurtalık yöresi köylüleri yönetime şikayet ettiler. Ve Abidin Paşa başka bir yere tayini çıkarıldı.

    -Ünlü ressam Abidin dino, onun torunudur.

    -Abidin Paşa"nın elde kalan son arazileri olan AĞBA çiftliği yakın zamanda Çomu ailesine geçmiştir.

    -Çomu ailesinin zenginlik kaynağı da Abidin Paşa"nın arazisini işletmeleridir.

      O"nun Adana tarihindeki ismi ve yaptıkları hiç unutulmadı.  1880 yılı içinde Vali olarak gelmişti, Adana"ya…Vezir rütbesi vardı. Gelişi ile birlikte bölgede yapacağı önemli çalışmaların da farkında idi.  Osmanlı"nın Hariciye nazırı (Dışişleri Bakan) görevinde iken Adana"ya gelmesine sebep ne idi!

Anlatacağımız Osmanlı"nın son dönem devlet adamlarından Abidin Paşa"nın hikayesidir.  Ailesi Arnavutluk taraflarında yaşayan Çamoğulları idi. Ve doğum tarihi de 1843 yılı olarak kayıtlara geçmişti. Bürokrasinin ve yönetimin çeşitli kademelerinde görev almış, Padişah II. Abdülhamit zamanında da Ermeni sorunundan dolayı devletin büyük sıkıntılara düştüğü bir sırada Hariciye Nazırlığı görevine kadar getirilmişti. Batılı ülkeler özellikle de İngiltere, Doğu Anadolu"da 6 vilayette “Ermenistan"ın kurulması için” reformlar yapılmasını istiyordu. Ermenilerin nüfus çoğunluğuna sahip oldukları görüşleri dillendiriliyor, yöreye Askeri konsoloslar gönderiliyor, hatta önemli şehirlerde ABD dahil batılı ülkeler misyoner okulları açılıyordu.

    Abidin Paşa, Diyarbakır"a “Devlet komiseri” olarak gitti. Vilayetin etnik yapısına göre nüfus sayımlarını yaptırdı. Ermenilerin  miktarının Diyarbakır"da %-17 olduğunu tespit etti.  O"nun yaptığı çalışmalar, Ermeni sorunundan dolayı Batılı ülkeleri karşısına almak demekti. Öyle de oldu. İngiltere"nin İstanbul Büyükelçisi Goschen"in başını çektiği diplomatlar Osmanlı Hükümeti simgeasel olan Babıali"ye geldiler. Abidin Paşa"nın aleyhine konuştular. Nota verdiler. Siyasi kriz sonrası Padişah Abdülhamit  Abidin Paşa"yı “Vezirlik rütbesi” üzerinde kalmak şartıyla Adana Valiliğine tayin etti.

    Abidin Paşa"nın Adana Valiliği 1880-1885 yılları arasında 4 yıl 9 ay kadar sürdü. O"nun Adana Valiliği zamanında yaptırdığı en önemli çalışması Taşköprü"nün Seyhan elçisine bakan tarafında “Mektebi Rüştiye ve İdadi” adıyla kuruluş amacı vasıflı askeri eğitim veren Ortaokul ve liseyi açtı. Okul"un açılışı 1883 yılında gerçekleşti. 5 yıllık eğitimden sonra Lise mezunu olarak askeri ve idari alanlarda görevlendirilen elemanlar yetiştirildi.  Adı geçen okul, 1908 yılında Adana sultanisi, 1923 yılında da Adana Lisesi, 1934"te de Erkek lisesi adını aldı. Aynı yıl (1934) okulun tarihi binasında Kız Lisesi eğitime başladı.

    Adana şehir merkezinde Ulucami yakınında Büyüksaat kulesinin çalışmaları başlatıldı. Temel çukuru açıldı. Saat kulesinin binası yükseldi. Ve açılışı gerçekleşti. Vali"nin amacı Adanalıların saate göre vaktini ayarlaması, işlerine zamanında gitmesini sağlamaktı. Saat kulesinin açılması üzerine zamanın şairlerinden Fani efendi aşağıda metni verilen şiiri yazdı:

    “Bir muazzamdır eserdir ki, misli yok naziri yok.

     Zahiren saat çalar, manen hükümet seslenir.

    Ol cenabı Abidine eyler dua:

    Çünkü andan ruz-u şeb vakti ibaret seslenir…”

    Burada şair Büyüksaat kulesindeki saatin çalmasını “Hükümetin seslenmesi” olarak görüyordu. Herhalde polislerin öğretmenlerin mesaisine zamanında yetişmeleri için sata bakmaları öğütlenmişti.

        GÖZLERİ TOPRAKLARDAYDI!

         Vali Abidinpaşa"nın Adana"da görev yaparken paraya  sıkıntısı yoktu. Devlet onun maaşını harcırahını veriyor, ünvanını koruyor, saray yavrusu devletin tahsis ettiği evde kalıyor…Sokağa çıkarken süslü faytona biniyor, üzerindeki sırmalı elbisesi bile İstanbul"dan geliyordu.

    Abidinpaşa, Adana Valiliği esnasında şehir merkezinde ana cadde açmış, İdadi okulunun yapımını sonuçlandırmıştı ama zengin olma duygusu tatmin olmamıştı. Zenginliğin ve paranın da kaynağının da toprak sahibi olmakta olduğunu biliyordu. 1880"li yılların başlarında Adana vilayetinde Tapu ve nüfus komisyonları çalışıyordu. Abidin Paşa, servet kaynağının başında (suyun gözünde) olduğu için Torosdağlarından süzülerek gelen ve Silifke ovasından geçerek denize kavuşan can biter toprakların suladığı verimli toprakların tapusunu kendi üzerine aldı.  Hızını alamadı, Adana şehrinin batı yönünden çıkış yeri olan Ağba ovası kenarındaki araziyi de kendi üzerine tapulattı.  Son zamanlarda milyonlarca belgenin araştırmacılara açıldığı Osmanlı Arşiv belgeleri aralandığında Adana Valisi Abidin Paşa"nın Yumurtalık ovasındaki sazlık bataklık taşlık arazinin tapusunu “köylülerden ferağ belgeleri alarak” kendi üzerine tapulattığı…Bu işlemleri yaparken köylülerin haklarını gözetmediği için aleyhine şikayet yapıldığı belgesi çıktı. Vali, Ceyhan nehri kıyısında ve Osmaniye"de de tarım arazisi satın almıştı.(1).  Abidin Paşa"nın sahip olduğu arazinin miktarının 80 bin dönüme ulaştığı araştırmalarla ortaya çıktı.  Abidin Paşa, Çukurova"da devletin valisi olmasına rağmen “Toprak ağalarının  ağası” durumuna gelmişti. 1885 yılında görev yeri Ankara Valiliği olarak değiştirildi. Ankara"ya gitti, ama gözleri Çukurova"da idi. Nüfuzunu kullanarak yeniden adana Valiliği görevine gelmek için çalıştı ama isteği yerine getirilmedi.  

    Sonrasında… Abidin Paşa, devlet görevleri aldı, emekli oldu. 1906 yılında öldüğünde İstanbul Fatih Camisindeki Fatih Sultan Mehmet türbesinin yanında toprağa verildi. Abidin Paşa"dan geriye kalan çok sayıda tapulu arazi idi.. Hani derler ya yedi göbek sülalesini ihya etti! Diye…Abidin Paşa"nın soyundan gelenler Çukurova"ya geldiler, gittiler… Arazi ve arsa sattılar. En son Abidin Paşa"nın arazisi Adana-Tarsus arasında Ağba kıyısındaki 18.000 dönümü bulan verimli topraklar 1970"li yıllarda Darende kökenli Sabuncu ailesine geçti. Aynı arazinin bir kısmı da akrabalık bağıyla “Çomu” ailesinin eline geçti. 

   Devletin en üst düzeyde görev verdiği Valiler kendilerine tanınan imkanların dışına çıkıp servet ve zenginlik peşinde koşarlarsa sonuçlar ne olur, sorusunun cevabı Abidin Paşa"nın hikayesinde yansır!...

Kaynaklar:

.Abidinpaşa"nın biyografisi ve Adana"daki çalışmaları hakkında bak. Cezmi Yurtsever, Çukurova Tarihi, Adana-2006, s. 136-139.

Abidin Paşa"nın arazi elde etmesi hakkında Osmanlı Arşiv belgeleri:

 -Islahiye"de elde ettiği araziler hakkında: DH-İD, D-160/2,G-56

-Abidin Paşa"nın Yumurtalıkta boş kalan arazisinin köylülere dağıtılması hakkındadır:DH-MKT,

D-2715

-Abidin Paşa"nın Silifkedeki çiftliğinin hazineye alınması: Y.MTV,D-38,G-35

-Abidin Paşa"nın bataklık araziyi alarak halkı mağdur ettiği hak. DH.MKT,D-1587,G-4

-Abidin Paşa"nın Islahiye"de usulsüz arazi alması hakkında: DH.İD,D-160/2,G-56