-Ermeni tehciri/ sürgünü, 1915 yılı nisan ayında Rus ordusu Van şehrini kuşattığında gündeme geldi.

-Anadolu genelinde Ermenilerin silahlanması ve örgütlerin devlete bağlılık göstermemesi zorunlu göç ve iskanın sebebi oldu.

-Göç sonrası 500 bin Ermeni Suriye’nin Deyrizor şehrindeki kamplara ulaştı. Arşiv belgeleri ve konsolos raporları Ermenileri karşı sistemli bir soykırım olmadığını gösteriyor.

1915 yılı Aralık ve Ocak ayları çok çetin geçti, Doğu Anadolu’da… Osmanlı ordusu ağır bir yenilgi aldı Sarıkamış cephesinde. Ve Rus ordusu Kars üzerinden Van gölüne doğru inmeye başladı.  Ve 15 Nisan 1915 tarihinde Ruslar ve onlarla işbirliği haylindeki Ermeni  taburları Van’ı kuşattılar.  Şehir içi Ermeni mahallelerinden Türk askeri kışlasına, postahane ve Reji (Tütün) idaresine, camilere ve evlere saldırılar başladı. Ermeni silahlı milisler siperler kazarak ve ağır silahlarla hazırlıklı bir şekilde saldırıyordu Türk ordusuna.

Van’daki Osmanlı askeri valisi Cevdet Bey 21 Nisan l915 tarihi itibariyle İstanbul’a çektiği telgraf ile silahlı Ermeni milislerin genel bir isyan/başkaldırı/saldırı hazırlığı içinde oldukları, civar köylerde çatışmaların yoğunlaştığını “acil tedbirler” alınmasını istiyordu.

Bu gelişmeler karşısında Ordular Başkumandanı Enver Paşa, imzasıyla 24 Nisan 1915 tarihi itibariyle “Ermeni isyan merkezi olan komitalar (Taşnak,Hınçak) arama yapılacağı, silahların toplanacağı, kanunlara karşı gelenler hakkında da cezai tedbirler alınacağı hakkındaki karar alındı. 26 Nisan 1915 tarihi itibariyle de bütün komutanlıklara ve mülki idare amirlerine alınan karar tebliğ edildi.  Kısa süre içinde Ermeni komita merkezi, kiliseler,okullar ve evlerde yapılan aramalarda bol miktarda silah ve cephane ele geçirildi. Bu kapsamda öncelikle Ermeni komitacılarından 235 kişi tutuklandı. İç Anadolu kentlerindeki askeri kamplara gönderildi. İçlerinde ünlü Ermeni müzisyen Komitas da vardı. Kamplarda iki hafta gibi kısa süre kalan Ermenilerin büyük çoğunluğu daha sonra serbest bırakıldı.

    11 Mart 1915 tarihinde Maraş yakınlarındaki Ermenilerin isyan merkezi olan Zeytun’a giden Yüzbaşı Süleyman ve askerler Tekke manastırı yakınlarında silahlı saldırıya uğrayarak öldürüldüler. Zeytun dağlarında binlerce silahlı Ermeni’nin saldırı hazırlığı içinde olduğu haber alındı. Sivas Valisi Muammer Bey’den gelen 22-23 Nisan l915 tarihli şifreli telgraf bardağı taşıran damla oldu.  Anadolu Ermenilerinden 15 bin kişinin sınırı aşarak Rus ordusu ile birleştiği, 15 bin kadar silahlı Ermeni’nin de ordunun ikmal yollarına saldırı için hazır beklediği bildiriliyordu.

     Mayıs ayı başlarında Van şehri Osmanlı ordusunun denetiminden çıkmıştı. Ordunun geri çekilmesi de çok acı oldu. Gemilerle Van gölünden çekilenlere, Van gölünü kuzeyden ve güneyden dolaşarak Anadolu içlerine göç etmeye başlayan insanlara karşı acımasızca saldırılar oldu. Anadolu’nun güvenliğinin tehlikeye girdiği bir sırada ünlü “Sevk ve İskan Kanunu” 27 Mayıs 1915 tarihinde yayınlandı.  Bahsi geçen kanun metninde yazılı olanlar:

   1-“Seferde ordu, kolordu ve fırka (tümen) kumandanları, bunların yardımcıları ve bağımsız bölge kumandanları halk tarafından herhangi bir suretle hükümetin emirlerine ve memleketin savunması , güvenliği ve korumaya ilişkin uygulamalara karşı koyma, silahla saldırı ve mukavemet görürlerse hemen askeri kuvvet ile şiddetli suretle cezalandırmaya ve saldırıyı  tamamen yok etmeye yetkili ve mecburdur.

    2-Ordu ve bağımsız kolordu ve fırka kumandanları askeri kurallara aykırı veya casusluk ve ihanetliklerini hissettikleri köy ve kasabalar halkını ayrı ayrı veya topluca diğer yerlere sevk ve yerleştirebilirler.

    3-Bu kanun yayın tarihinden itibaren geçerlidir.     27 Mayıs 1915